تعويق کنفرانس تونس ، اوضاع آشفته اعراب را نمايان تر کرد، تحليل ايرنا

رياض ، ايرنا : ۱۰ فروردين ۱۳۸۳ برابر با ۲۹ مارس ۲۰۰۴
يک روز پيش از برگزارى اجلاس سران ۲۲ کشور عضو اتحاديه عرب در تونس ، وزارت امور خارجه اين کشور اعلام کرد که اين اجلاس به تعويق افتاد.

تاريخ جديدى براى برگزارى اين اجلاس اعلام نشد و دليل روشني براى تعويق
آن انتشار نيافت ، ولي ديپلمات هاى عرب حاضر در تونس گفتند، اختلاف کشورهاى
عرب درباره برنامه کار اين اجلاس ، علت اصلي به تعويق افتادن آن بود.
اين نخستين بار در۵۷ سال تاريخ اتحاديه عرب است که جلسات سالانه با
تصميم کشور ميزبان لغو مي شود.
اعلام تعويق جلسه تونس ، بسيارى از مقام هاى عرب را که همچنان به مذاکره
مشغول بودند، به تعجب واداشت و بعضي گفتند مقام هاى تونسي قبل از اعلام اين
تصميم با آنها مشورت نکرده بودند.
گرچه بحث هاى مربوط به مسايل مندرج در دستور کار وزيران خارجه عرب
بسيار تند بود ، ولي برخي کارشناسان معتقدند وضعيت به حدى وخيم نبود که
موجب تعويق اجلاس شود.
اين اقدام تونس در ميان مقام ها و شخصيت هاى عرب بازتاب متفاوتي داشت و
در حالي که بسيارى از آنان ضمن انتقاد از اين تصميم ، از آن ابراز تنفر و
تاسف کردند، برخي از کشورها نيز از تصميم تونس استقبال کردند.
تونس دليل تعويق اجلاس سران عرب را ناخرسندى از ناديده گرفتن شدن
پيشنهادهاى اين کشور در ترسيم خط مشي اصلاحات در کشورهاى عربي ذکر کرد.
در چند روز گذشته بعضي از سران عرب نسبت به شرکت دراين اجلاس ، ابراز
بي علاقگي کردند و برخي از کشورهاى عرب خليج فارس از جمله عربستان سعودى
هيات هايي در سطوح پايين تر از سران به اين کنفرانس اعزام کرده بودند.
"زين العابدين بن علي " رييس جمهورى تونس در تماس هاى خود با سران عرب از
ميزان شرکت و غيبت سران کشورهاى مختلف آگاه شد و شايد اين امر نيز يکي
ديگر از دلايل مهم تصميم تونس براى تعويق اجلاس سران بود.
تونس بااين اقدام نشان داد که نمي خواهد ميزبان اجلاسي شود که شاهد بروز
اختلافات عميق کشورهاى عربي و چند پاره شدن آنها است .
دفتر رياست جمهورى مصر نيز در بيانيه خود با ابراز تعجب از تصميم
ناگهاني براى به تعويق انداختن اجلاس سران عرب تاکيد کرد که آماده است
ميزبان اجلاس در سريع ترين زمان ممکن در قاهره باشد.
اين اعلام آمادگي مصر با حمايت برخي از سران کشورهاى عرب روبرو شد.
قرار بود در اجلاس تونس مسايل مهمي مانند تحولات فلسطين ، وضعيت عراق ،
اصلاحات دراتحاديه عرب و کشورهاى عربي بررسي شود، اما تعويق اين اجلاس
بررسي وضعيت بسيارى از موضوعات را در هاله اى از ابهام قرار داد.
با توجه به اين امر بررسي هر کدام از موضوعاتي که قرار بود دراين اجلاس
مطرح شود و همچنين تاثير تعويق اجلاس بر آنها از نکات مهمي است که به نظر
مي رسد به موشکافي بيشترى نياز داشته باشد.
تحولات فلسطين
ترور رهبر حماس به دست نيروهاى رژيم اشغالگر قدس و متعاقب آن همدردى
عظيم افکار عمومي جهان و بويژه کشورهاى عربي و برگزارى تظاهرات عليه اين
اقدام صهيونيست ها در کشورهاى سوريه ، مصر، لبنان ، عمان و حتي بحرين ،
موضوع درگيرى اعراب با اسراييل را به مهمترين محور کار اين اجلاس تبديل
کرد.
مردم اين کشورها با حضور در خيابان ها خواستار جهاد عليه رژيم اشغالگر
شدند و از مصر و اردن به عنوان دو کشورى که پيمان صلح با اسراييل دارند،
خواستند سفراى رژيم صهيونيستي را از کشوهاى خود اخراج کنند.
کليه کشورهاى عربي ترور شيخ ياسين را محکوم کردند و حتي حسني مبارک ،
رييس جمهورى مصر در اقدامي غيرمنتظره سفر هيات اسراييلي به قاهره براى
بزرگداشت پيمان صلح کمپ ديويد را لغو کرد.
چند روز پيش از شهادت احمد ياسين ، عمرو موسي دبير کل اتحاديه عرب اعلام
کرد ، در اجلاس تونس طرح صلح کشورهاى عربي که در اجلاس بيروت تصويب شده
مطرح خواهد شد.
اسراييل قبلا اين طرح را رد کرده بود.
اما بدون شک ترور احمد ياسين و به دنبال آن وتوى قطعنامه سازمان ملل
متحد عليه رژيم صهيونيستي توسط آمريکا طرح هاى صلح اعراب و اسراييل را در
هاله اى از ابهام قرار داد و شايد نااميدى در کسب يک موضع واحد يکي از
مشکلاتي است که سران اتحاديه عرب با آن مواجه بودند.
بنابراين بسيارى از کارشناسان سياسي منطقه تعويق اين جلسه را خدمت به
رژيم غاصب صهيونيستي ارزيابي مي کنند.
پيش بيني مي شود، تعويق اين اجلاس به تشديد تجاوزهاى اسراييل به سرزمين
فلسطيني ، شهرک سازى بيشتر، شتاب در ساخت ديوار حايل در کرانه باخترى رود
اردن و حتي ادامه ترورها از جمله امکان هدف قرار گرفتن رهبران جنبش هاى
مقاومت و حتي شخص ياسر عرفات رييس حکومت خودگردان فلسطين منجر شود.
تعويق اين اجلاس همچنين از فشار مضاعف بر دولت شارون که درگير ماجراى
رسوايي مالي است ، مي کاهد.
با تعويق اجلاس تونس ، افکار عمومي عرب نه تنها سران خود را به دليل
رويارو نشدن با مشکلات در يک برهه حساس از زمان نخواهند بخشيد که به خوبي
احساس کردند حاکمان عرب مسوول بسيارى از مشکلاتي هستند که در فلسطين و حتي
عراق مي گذرد.
طرح هاى اصلاحي
مساله مهم ديگر پيش روى شرکت کنندگان دراجلاس تونس موضوع اصلاحات در
اتحاديه عرب و کشورهاى عربي بود.
برخي کشورهاى عربي از جمله مصر، عربستان ، يمن و قطر طرحهاى متفاوتي در
زمينه اصلاحات و پيشرفت اوضاع اتحاديه عرب ارايه دادند.
مصر و اردن نيز طرح مشترکي براى تصويب به اتحاديه عرب ارايه کردند،
طرحي که سوريه ، لبنان و حکومت خودگردان از مخالفين اصلي آن بودند.
به اعتقاد مخالفين ، مصر و اردن که بااسراييل پيمان صلح بستند صلاحيت
ارايه طرح اصلاحي براى کشورهاى عربي را ندارند.
از سوى ديگر پادشاه بحرين و وليعهد عربستان با شرکت نکردن دراين اجلاس ،
دامنه حدس و گمان ها در خصوص افزايش سطح اختلاف ها را افزايش دادند.
دراين زمينه يکي از روزنامه هاى صبح عربستان بدون اشاره مستقيم به شرکت
نکردن وليعهد اين کشور دراجلاس تونس نوشت : بديهي است در اجلاسي که پيش از
برگزارى آن تعدادى از مسوولين عربي يکديگر را به خيانت متهم مي کنند و
برخي نيز مدعي اند که کشورهاى بزرگتر براى بدست گرفتن رهبرى جهان عرب تلاش
مي کنند، نبايد شرکت کرد.
اشاره اين روزنامه به مخالفت هايي بود که برخي کشورهاى عربي با طرح
مشترک مصر، عربستان و سوريه براى اصلاحات در کشورهاى عربي داشتند.
برخي از سران عرب، اين سه کشور را به تلاش براى مطرح کردن خود به عنوان
رهبران جهان عرب متهم کردند.
البته بنظر مي رسد حتي مواضع نزديک مصر و عربستان در مقابل طرح
آمريکايي "خاورميانه بزرگ " تا حدى از يکديگر دور شده بود.
دو کشور به تازگي با اتخاذ مواضع مشترکي بارها اعلام کردند که مخالف
طرحهاى اصلاحي خارجي هستند، اما در حالي که مصر بشدت از برگزارى اجلاس تونس
حمايت مي کرد، عربستان در يک چرخش آشکار با اعزام وزير امور خارجه خود به
اين اجلاس ،سطح مشارکت خود را کاهش داد.
البته دبيرکل اتحاديه عرب تمام طرحهاى پيشنهادى براى اصلاحات دراتحاديه
عرب که از طرف چند کشور پيشنهاد شده بود را در يک طرح ادغام کرده و قرار
بود اين طرح در اجلاس تونس بررسي شود.
تعديل در روش راى گيرى از کشورهاى عضو اتحاديه ، تاسيس پارلمان کشورهاى
عربي ، شوراى امنيت عربي ، بانک سرمايه گذارى عربي ، دادگاه کيفرى عرب و شوراى
فرهنگي عربي از جمله اصلاحات پيشنهادى بود.
مجازات کشورهايي که تصميمات اتحاديه را رعايت نمي کنند و ايجاد يک سرى
تعديلات در شوراى اقتصادى واجتماعي عربي نيز از ديگر طرح هاى پيشنهادى براى
اصلاحات در نظر گرفته شده بود.
کارشناسان قبل از برگزارى اجلاس پيش بيني کرده بودند که موضوع اصلاحات
در داخل کشورهاى عربي به جدايي بيشتر ميان اعراب دامن مي زند.
به گفته اين کارشناسان در حالي که کشورهايي مانند مصر، سوريه و عربستان
با طرح آمريکا براى خاورميانه بشدت برخورد کردند و آن را دخالت در امور
داخلي کشورهاى خود ارزيابي کردند ،کشورهايي مانند قطر اعلام کردند شايد
بهتر است کشورهاى عربي طرح آمريکا را از نزديک بررسي کنند.
البته اختلاف ميان کشورهاى عربي در اجلاس وزيران خارجه عرب در قاهره
آغاز شد ، چرا که همان زمان نيز وزراى خارجه در مورد اصلاحات در کشورهاى
عربي به توافق نرسيدند.
گرچه ظاهرا تعويق اجلاس سران ناشي از اختلاف وزيران خارجه درباره دستور
کار اجلاس تونس اعلام شد ،اما برخي فشارهاى آمريکا را در اين ميان با اهميت
مي بينند.
اين عده معتقدند که کاخ سفيد با اين کار توانست از موضع گيرى اعراب در
برابر رويدادهاى خطرناک خاورميانه بويژه فلسطين و عراق جلوگيرى کند.
اما بنظر مي رسد آمريکا خيلي از بابت موضع گيرى اعراب نگران نيست ،چرا
که مواضع گذشته اين کشورها کوچکترين تاثيرى بر تحولات نداشته است .
اما شايد اين مطلب درست باشد که به تعويق افتادن اجلاس تونس اين فرصت
را به آمريکا داد تا براى تحميل طرح خود موسوم به "خاورميانه بزرگ " چند
قدم پيشروى کند.
موضوع عراق
افکار عمومي جهان عرب پس از ناتواني اتحاديه عرب در جلوگيرى از حمله
آمريکا به عراق بشدت نسبت به اين اتحاديه نااميد شد و شايد بتوان گفت که
اتحاديه عرب از قربانيان جنگ آمريکا عليه عراق بود.
در زمان حاضر نيز هر چند تحولات سرزمين اشغالي موجب شد که مساله عراق
کم اهميت تر جلوه کند، اما به دليل شرايط خاصي که دراين کشور در جريان
است ،تحولات عراق همچنان يکي از موضوعات مهم جهان عرب و مسلمانان به شمار
مي رود.
کشورهاى منطقه از يکسو از تاثير اشغال عراق توسط آمريکا بر کشورهاى
خود بسيار بيمناک هستند و از سوى ديگر نگرانند که در صورت بروز جنگ داخلي
و طايفه اى در عراق ،آتش اين جنگ ، دامن آنها را نيز بگيرد.
اينک با تعويق اجلاس تونس بنظر مي رسد اين اتحاديه يک بار ديگر در قبال
مساله عراق قرباني شد بااين تفاوت که اين بار فرصت بهترى براى جبران داشت
که به راحتي آن را از دست داد.
کشورهاى عربي در حالي درگير طرحهاى اصلاحات و انحصارى نبودن پست
دبيرکلي اتحاديه عرب بودند که افکار عمومي اعراب منتظر موضع گيرى آنان در
قبال مسايل مهمترى به خصوص در مورد عراق بود.
نتيجه
به اعتقاد صاحبنظران مسايل سياسي ، تاريخ اتحاديه عرب نشان مي دهد که
اين اتحاديه نقش کاربردى چنداني در حل مسايل داخلي و بين المللي نداشته و
مواضع بيشتر کشورهاى عضو آن بيش از آنکه مبتني بر همبستگي باشد تحت نفوذ
قدرت هاى منطقه اى است .
دربسيارى از موارد شاهد تصميم هاى بزرگي توسط سران کشورهاى عربي
بوده ايم ،اما اين تصميمات هيچگاه عملي نشده و حتي برخي مواقع عکس آن عمل
مي شود.
مصداق اين مدعا مطلب اخير يک روزنامه عرب زبان است که نوشت : يکي از
کشورهاى عربي از يکسو خواستار تحريم اقتصادى اسراييل مي شود و از سوى ديگر
پنهاني با اين رژيم قرارداد تجارى امضا مي کند.
از سوى ديگر سران اتحاديه عرب همواره درقبال انتقاداتي که از مواضع
نرم آنها عليه رژيم صهيونيستي بعمل آمده مدعي شده اند که قصد دارند با
حمايت از صلح ، اسراييل را به پاى ميز مذاکره برگردانند.
اما واقعيت آن است که اين کشورها اتحاد لازم را براى برخورد با اين
رژيم غاصب ندارند و لذا توانايي مقابله با آن را نيز ندارند.
تعويق اجلاس سران کشورهاى عرب در تونس و آنچه در نشست وزيران خارجه اين
کشورها گذشت ، به خوبي مصداق اين مدعاست .
بنابراين حتي در صورت برگزارى اين اجلاس پيش بيني مي شد که سران اتحاديه
عرب مانند هميشه نه تنها اسراييل را بشدت محکوم نکنند که در پيام ملايمي
بر موضع هميشگي در خصوص لزوم ايجاد صلح در خاورميانه بر اساس "نقشه راه "
تاکيد کنند.
آنچه طي چند روز اخير در ميان اعراب گذشت نشان داد که آنها نه تنها در
مورد مسايل عراق و فلسطين که در مورد اصلاحات ، نوين سازى و ضرورت همکارى
مشترک ميان امت عرب هيچگونه انسجامي ندارند.
شايد بهترين توضيح براى وضعيت کنوني کشورهاى عربي اين گفته معروف باشد
که "توافق کرديم که هيچگاه توافق نکنيم ".