غده پروانه ای و اختلالات ناشی از آن

تهران - غده تیروئید كه به شكل پروانه است در قسمت جلو گلو قرار دارد؛ این غده پروانه ای، هورمون تیروئید تولید می كند، هورمونی كه كارهای سنگین متعددی از تكامل مغز تا رشد مغز استخوان را برعهده دارد.

افزایش سوخت و ساز قندها و چربی ها، افزایش جذب گلوكز -نوعی قند- از دستگاه گوارش، افزایش برون ده قلبی و رشد و نموی طبیعی دستگاه عصبی مركزی از دیگر عملكردهای هورمون تیروئید است.

بنابراین هرگونه اختلال در ترشح این هورمون موجب بروز انواع بیماری ها از عقب ماندگی ذهنی تا پوكی استخوان می شود.

اما برای تولید هورمون تیروئید نیاز به 'ید' است؛ چون بدن ید را تولید نمی كند باید آن را از یك رژیم غذایی سالم دریافت كند.

طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، كمبود ید در 54 كشور جهان به دلیل فقر خاك و آب از لحاظ داشتن ید، وجود دارد.

اهمیت كمبود ید تا آنجا است كه سازمان جهانی بهداشت در سال 1994 اعلام كرد كمبود ید شایع ترین علت عقب ماندگی ذهنی در كودكان است.

**استاندارد مصرف ید

میزان نیاز بدن به ید در تمام طول دوران زندگی كمتر از یك قاشق چایخوری یعنی روزانه 150 میكروگرم –به اندازه یك سر سوزن- است هرچند این میزان برای زنان باردار به 250 گرم در روز می رسد.

**منابع غذایی ید

میزان ید در هیچیك از منابع غذایی به اندازه ای نیست كه بتواند نیاز بدن را تامین كند علاوه برآن فقر ید در خاك و آب كشور مانع وجود این ماده غذایی در محصولات كشاورزی می شود. با این حال غذاهای دریایی، بهترین منابع ید به شمار می رود اما چون مصرف آنها كم است ید مورد نیاز بدن را تامین نمی كند. با این وجود ید ماهی آب شور بیشتر از ماهی آب شیرین است.

**نمك، بهترین منبع دریافت ید در كشور

نمك های ید دار دارای پروانه وزارت بهداشت و تاریخ مصرف و انقضا ، بهترین منبع تامین ید در كشور به شمار می رود چراكه این نمك ها با 'ید' غنی سازی شده اند و نیاز بدن را تامین می كند اما نباید در مصرف آنها زیاده روی كرد چون هرچند كمبود ید دردسر ساز است اما مصرف زیاد نمك نیز موجب بروز بیماری های مختلفی مانند فشارخون می شود.

**عوارض كمبود ید در بدن

به گفته مسوولان وزارت بهداشت، كمبود ید می تواند با افزایش شیوع پوكی استخوان و سرطان پستان مرتبط باشد. كمبود ید همچنین زمینه ابتلای افراد به سرطان سینه و بیماری فیبروكیستیك پستان -ایجاد كیست های متعدد داخل پستان- را فراهم می كند.

همچنین كمبود ید باعث عقب ماندگی ذهنی در كودكان می شود. اگر غربالگری بیماری تیروئید در نوزادان یك ماه پس از تولد صورت نگیرد، آن نوزاد دچار كاهش ضریب هوشی می شود. كوتاهی قد یكی دیگر از عوارض كمبود ید در كودكان به شمار می رود.

**زنان باردار و كمبود ید

كمبود ید در زنان باردار بسیار حائز اهمیت است چراكه این كمبود می تواند موجب اختلالات تیروئیدی در نوزادان آنان نیز شود. بنابراین زنان باردار مبتلا به اختلالات تیروئید نه تنها نباید مصرف داروهای خود را در بارداری قطع كنند بلكه باید فاصله زمانی كنترل میزان هورمون های تیروئیدی خود را كمتر كنند. قطع دارو در این زنان موجب سقط جنین، زایمان زودرس یا تولد نوزاد مبتلا به كم كاری تیروئید می شود.

**مبتلایان به اختلالات تیروئیدی در كشور

سالانه دو هزار و 500 نوزاد مبتلا به اختلالات تیروئید در كشور شناسایی می شوند. این درحالی است كه عوارض و مشكلات اختلالات تیروئیدی مانند گواتر -بزرگ شدن غده ای در گردن- ، گره های تیروئیدی، كم كاری و پركاری تیروئید، بیماری های خود ایمن، التهاب ها و سرطان های تیروئیدی در زنان كشور بیشتر دیده می شود. میزان میانگین ابتلا به بیماری كم كاری مادرزادی تیروئید در جهان یك نوزاد در هر چهار هزار و 500 نوزاد زنده است درحالیكه این نسبت در ایران به یك در هر یك هزار نوزاد زنده می رسد. این نسبت در استان اصفهان حتی به یك نوزاد بیمار در هر 800 نوزاد متولدشده زنده می رسد كه علت این امر ازدواج های فامیلی است.

**زمان طلایی برای پیشگیری از اختلالات تیروئیدی

بیماری اختلالات تیروئیدی را از طریق غربالگری تیروئید در سه روز نخست پس از تولد می توان تشخیص داد و از بروز عوارض آن مانند عقب ماندگی ذهنی كه بار هزینه ای زیادی را نیز به كشور تحمیل می كند، پیشگیری كرد. والدین 72 ساعت پس از تولد نوزاد باید او را به مراكز دولتی نمونه گیری بیماری تیروئید ببرند.

**علایم كم كاری تیروئید

اضافه وزن ، چاقی، ضعف و خستگی و اختلال در تمركز حواس از علایم كم كاری تیروئید است. مردودی ها و افت تحصیلی در دانش آموزان نیز از عوارض كمبود ید در بدن است. البته كم كاری تیروئید در نوزادان، علایم بالینی چندانی ندارد كه ماما یا متخصص زنان و حتی متخصص بیماری های كودكان بتواند آن را تشخیص دهد.

**اختلالات تیروئیدی در نوزادان

مغز نوزاد از ماه سوم بارداری تا دو سالگی تكامل می یابد و برای تكامل خود در این دوران نیاز به هورمون تیروئید دارد. غده تیروئید در نوزادان از ماه سوم شروع به فعالیت می كند بنابراین طی سه ماه نخست بارداری باید ید را از بدن مادر دریافت كند. كم كاری تیروئید در نوزادان علل مختلفی دارد، گاهی غده تیروئید در نوزادان تشكیل نمی شود یا كوچك است؛ گاهی نیز محل آن جابجا می شود. می توان كم كاری تیروئید را در دوران بارداری نیز تشخیص داد اما این امر كاری دشوار و پرهزینه ای است كه عوارض فراوانی نیز دارد.

**پركاری تیروئید در نوزادان

شیوع بیماری پركاری تیروئید در نوزادان بسیار كم است و درصورتی كودك به این بیماری مبتلا می شود كه مادر سابقه ابتلا به این بیماری را داشته باشد. متخصص زنان هنگام مراجعه زنان باردار باید به وجود این بیماری در مادران اهمیت بدهد.

60 تا 70 درصد وزن هورمون تیروئید را ید تشكیل می دهد بنابراین اگر زن بارداری ید كافی دریافت نكند برغم سالم بودن جنین، كودك دچار كم كاری تیروئید خواهد شد.

**عوامل زمینه ساز بروز تیروئید

مصرف بیش از اندازه برخی داروهای مانند بتادین -نوعی ماده ضدعفونی كننده پوست- و شربت اكسپكتورانت -نوعی داروی خلط آور- موجب بروز اختلالات تیروئیدی می شود. همچنین مصرف سیگار و قلیان می تواند موجب بروز مشكلات تیروئیدی شود.

بیماری های خود ایمن تیروئیدی نیز بر اثر ایجاد تغییراتی در سیستم ایمنی بدن ایجاد می شود كه عامل آن آلاینده های محیطی به ویژه مواد رادیو اكتیو است. آلودگی هوا در غده تیروئید تاثیر منفی می گذارد .

استرس، تنش های روحی و روانی ، اشعه ها و رادیوتراپی -اشعه درمانی- زمینه بروز سرطان های تیروئیدی را فراهم می كند.

**كمبود ید و افزایش بیماری های تیروئیدی

هرچند فقط دو كشور در منطقه مدیترانه شرقی شامل ایران و تونس توانسته اند كمبود ید را در كشورهای خود مهار كنند اما هنوز عده زیادی از مردم به این اختلال دچار می شوند. یكی از دلایل آن نیز می تواند استفاده از نمك های تصفیه نشده باشد چراكه نمك های تصفیه نشده، ید ندارند و علاوه براین دارای مقادیر زیادی از ناخالصی ها و فلزات سنگین هستند كه موجب ابتلا به سرطان در فرد می شود.

حدود 98 درصد مردم كشور، نمك های ید دار مصرف می كنند اما به دلیل رشد عوامل زمینه ساز اختلالات تیروئیدی مانند آلودگی هوا، مردم بیش از گذشته باید به كمبود ید در بدن خود توجه داشته باشند و از رژیم های غذایی سالم -نمك ید دار- برای تامین این عنصر حیاتی، استفاده كنند.

از سوم تا دهم خرداد ماه جاری به نام هفته جهانی تیروئید نامگذاری شده است.