دشواري هاي روزنامه نگاري آي تي: هشت سال بايکوت، مينو مومني، شرق

اين روزها با نظرى كوتاه بر كيوسك هاى روزنامه فروشى به راحتى مى توان نام ده ها هفته نامه، ماهنامه و فصلنامه را ديد كه در حوزه فناورى اطلاعات به نوعى مشغول به كارند، حتى هستند روزنامه هايى كه چند صفحه خود را اختصاص به اين حوزه نوپا و جوان داده اند. اين وضعيت در خبرگزارى هاى رسمى و با سابقه اى چون ايسنا، ايرنا، ايلنا و... نيز به چشم مى خورد. در اين خبرگزارى ها مى توان با يك كليك ساده بر روى بخش فناورى اطلاعات در كمتر از چند دقيقه به حجم نسبتاً وسيعى از اخبار در اين حوزه دست يافت.

همه اين عوامل باعث مى شود كه بى ترديد به اين نتيجه رسيد كه مطبوعات تخصصى آى تى و به نوعى آى تى نويسى مانند سابق ديگر براى مردم غريب و نا آشنا نيست و از طرف ديگر در خواست مكرر براى گرفتن امتياز اين گونه نشريات همه و همه بار ديگر اين ترديد را به يقين كامل مى رساند كه داشتن اين گونه نشريات نياز امروزه جامعه ماست اما در اين روزها همزمان با تب و تاب جشنواره مطبوعات شاهد هستيم با تمامى تلاش مسئولان و خبرنگاران شاغل در چنين مطبوعات تخصصى بار ديگر اين حوزه و نقش كليدى آن از ديد مسئولان در عرصه مطبوعات ناديده گرفته شده است و...

• نخستين تولد
قريب به ۱۵ سال قبل تنها يكى دو نشريه مطالب تخصصى علمى را منتشر مى كرد و مسئولان اين نشريات هيچ گاه تصور نمى كردند با خاص تر شدن حوزه هاى علمى تخصصى عملاً اين نشريه ها با همه محبوبيت و مقبوليت خود بين جوانان فراموش شود. از حدود ۸ سال قبل با گسترش محدود تكنولوژى كامپيوتر، يكى دو نشريه آغاز به فعاليت كردند و عملاً نخستين تجربه هاى روزنامه نگارى در حوزه كامپيوتر آغاز شد. نگاهى به مطالب نشريات نخستين اين حوزه نشان مى دهد توجه عمده آنان به انتشار مطالب تخصصى و آموزشى بوده. عمده مخاطبان آنها نيز قشر هاى خاص و نخبگان فنى را در بر مى گرفت.

به مرور با گسترش سريع فناورى كامپيوتر و ايجاد شبكه هاى اطلاع رسانى و خصوصاً وارد شدن پديده اينترنت به جامعه ايران نياز به وجود نشرياتى با رويكرد وسيع تر به اين عرصه احساس شد. در سال ۱۳۷۷ نخستين صفحات آى تى و كامپيوتر در روزنامه ابرار اقتصادى منتشر شد. در اين صفحات اخبارى درباره دنياى كامپيوتر، بازار قطعات در ايران و وضعيت اين رشته در كشورهاى پيشرفته منتشر مى شد. پيش از اين نيز در محدوده سال هاى ۶۸ تا ۷۶ تعدادى نشريه كامپيوترى منتشر مى شد كه رويكرد آنها كمتر به سمت ايران و بيشتر متمايل به ترجمه متون خارجى در اين زمينه بود. بنابر آمارهاى وزارت ارشاد هم اكنون بيش از ۵۰ نشريه (فصلنامه، ماهنامه و هفته نامه) در زمينه كامپيوتر، اينترنت و به طور كلى فناورى اطلاعات مجوز انتشار گرفته اند. در مقابل از چهار سال قبل تا كنون به دنبال گسترش سريع اينترنت و استفاده رسانه ها از جمله مطبوعات از اين ابزار ساده و قوى اطلاع رسانى تعدادى زيادى از روزنامه ها با ايجاد صفحات مخصوص اينترنت و آى تى به اين مقوله توجه نشان دادند.

سيد محمد صفى زاده مدير مسئول گروه نشريات ابرار درباره ايجاد صفحات كامپيوتر براى نخستين بار در روزنامه ابرار اقتصادى مى گويد: روزنامه نگارى امروز بدون توجه به نيازهاى اساسى جامعه و علايق آنها كارى عبث است. به همين منظور ابرار اقتصادى در برهه اى از زمان با شناخت وضعيت رو به رشد تكنولوژى كامپيوتر تصميم به انتشار صفحات ويژه كامپيوتر گرفت. هر چند در ابتدا برخى افراد پيش بينى مى كردند اين صفحات مخاطب چندانى پيدا نكند اما امروزه شاهد آن هستيم كه بسيارى از روزنامه ها اقتصادى و حتى غير اقتصادى وجود چنين صفحاتى را لازم مى دانند.

ايمان بيك سردبير هفته نامه عصر ارتباط كه خود در آن زمان مسئوليت صفحات كامپيوترى ابرار اقتصادى را بر عهده داشت درباره نخستين تجربيات روزنامه نگارى خويش در اين عرصه مى گويد: كار در عرصه بكر آى سى تى كه آن موقع سرويس كامپيوتر نام داشت پر از تجربه و كشف بود. من و چند نفر از دوستانم هيچ نمونه تجربه شده اى در اين زمينه نداشتيم. البته طبيعى است كه لازم نبود اصول كار روزنامه نگارى را كشف كنيم اما نحوه اطلاع رسانى در حوزه كامپيوتر تجربه نشده بود و قطعاً روش هاى جديدى را مى طلبيد. نخستين تجربه هاى روزنامه نگارى در حوزه آى سى تى با مشكلات خاص خود همراه بود. از جمله فقدان منابع خبرى و همچنين مشكلات دسترسى به شبكه هاى اطلاع رسانى كه عملاً بر نحوه فعاليت بر اين عرصه تاثير مى گذاشت.

ايمان بيك در اين باره مى گويد: آن وقت ها اينترنت به معناى امروزى در دسترس نبود. به عنوان نمونه سرعت اينترنت به قدرى كند بود كه براى ديدن صفحه نخست ياهو بايد ۱۵ دقيقه به انتظار مى ماندى، از طرف ديگر خبرگزارى ها هنوز اين حوزه را نمى شناختند و ما براى كسب خبر واقعاً سختى مى كشيديم.

• تكامل بعد از تولد
با گذشت چند سال از ورود صفحات آى تى به روزنامه ها، امروزه آى تى نويسى و خبرنگار آى تى واژه هاى نامأنوسى نيستند اما اين رشد كمى هنوز نتوانسته مخاطبان اين عرصه را كاملاً راضى كند. همچنان كه سال ها فعاليت مجلات كامپيوتر نيز به نتايج كاملاً خوشايندى براى مخاطبان نرسيده است.

بهروز نوعى پور عضو هيات تحريريه ماهنامه شبكه در ارزيابى از وضعيت نشريات آى تى مى گويد: در تمام طول حيات نشريات كامپيوترى يا به تعبير جديد نشريات آى تى در ايران ما با وضعيت سعى و خطا و نرسيدن به نقطه بهينه رو به رو بوده ايم. اگر علم كامپيوتر و فناورى اطلاعات پيشرفت زيادى نمى كرد ما هم اكنون نشريات بسيار متبحرى در اين عرصه داشتيم. متاسفانه به علت سرعت تحولات اين صنعت ما همواره چند گام از وضعيت مطلوب عقب تر و در حال تمرين براى رسيدن به نقطه بهينه هستيم.

به عقيده نوعى پور تحولات عرصه كامپيوتر تاثير متقابلى نيز بر سلايق مخاطبان و نياز نشريات كامپيوترى به مطالب متنوع تر داشته است. به طورى كه در گذشته كافى بود نشريات اين عرصه از همكارى چند مهندس نرم افزار و سخت افزار بهر ه مند باشند اما امروزه نه تنها در برخى نشريات به اندازه كافى نيروى متخصص در اين حد وجود ندارد بلكه اساساً ديگر وجود چند مهندس فايد ه اى ندارد. تنها به اين دليل كه در همين مدت علم و صنعت كامپيوتر به ده ها شاخه تخصصى ديگر تقسيم شده و تسلط بر هر كدام از اين گرايش ها كار آسانى نيست.

ايمان بيك نيز در اين باره اعتقاد دارد كه از ميان نشريات آى تى آنها كه ماهنامه هستند شكل و طبيعت كارشان با صفحات و سرويس هاى آى تى نشريات تفاوت دارد و به جز يكى دو ماهنامه بقيه بيشتر در حوزه علوم و تخصص هاى آى تى فعال هستند و با توجه به مخاطبانشان مسير درست خود را انتخاب كرده اند. اما آن جا كه بحث صفحات آى تى نشريات پيش مى آيد و كار به صورت روزانه انجام مى شود رويكرد بيشتر خبرى است و خوشبختانه افزايش تعداد منابع خبرى و خبرنگارانى كه در اين حوزه فعاليت مى كنند در كنار تحرك بيشتر در آى تى ايرانى و منابع توليد خبر كار را ساده تر كرده است.

با اين همه سردبير هفته نامه عصر ارتباط به نوعى به سستى، كندى و عدم پويايى و پيروى از الگوى يكسان در نشريات آى تى اشاره مى كند و در مورد ضعف هاى اين دسته از نشريات مى گويد: بسنده كردن به مطالب خبرگزارى ها، شباهت محتوايى نشريات به هم، عقب ماندگى از دانش روز و حتى اتفاقات داخلى، فقدان تنوع و در نهايت آگهى زدگى به نوعى وجه اشتراك اين نشريات تبديل شده كه تا اندازه اى آغاز خوب اين رشته تخصصى را كمرنگ ساخته است.

به رغم استقبالى كه از نشريات و صفحات آى تى در طى چند سال گذشته به عمل آمده، همپاى رشد روزنامه نگارى آى تى در اين عرصه انتقادهايى نيز در اين زمينه متوجه اين دسته از مطبوعات شده است تا آن جا كه برخى منتقدان اغلب اين نشريات را صرفاً ترجمه نه چندان خوبى از نمونه هاى خارجى مى دانند.

بهروز نوعى پور در اين باره اعتقاد دارد: استفاده بيشتر از ترجمه تا حدودى طبيعى است زيرا از نظر فنى و مهندسى ما يك كشور وارد كننده علم محسوب مى شويم. علم در آن سوى دنيا با سرعت چندين برابر كشور ما توليد مى شود و ما همين كه فرصت كنيم آن را به موقع ترجمه كنيم هنر بزرگى انجام داده ايم. اما از طرفى محتواى اين نشريات چندان راضى كننده نيست به اين دليل كه اولاً تعداد نشريات فارسى كامپيوترى كه هم اكنون در ايران منتشر مى شود به مرز اشباع رسيده است و وقتى شما ۱۵ تا ۲۰ نشريه داشته باشيد كه مطالب مشابه اى چاپ كند، مخاطب سرگردان مى شود و در واقع اين نشريات از تعداد مخاطبان يكديگر كم مى كند.

نوعى پور مشكل اصلى را در نبود گرايش تخصصى اين نشريات مى داند و مى گويد: اغلب آنها از الف تا ى در هر زمينه اى مقاله و خبر چاپ مى كنند تا به زعم خودشان مخاطب را راضى نگاه دارند.

وى در ادامه مى افزايد: مشكل ديگرى كه وجود دارد موضوع حضور اينترنت است. در حال حاضر بسيارى از خوانندگان نشريات كامپيوترى به اينترنت نيز دسترسى دارند. از آن جا كه حجم زيادى از مطالب نشريات ترجمه است اين گروه از خوانندگان بالقوه امكان دسترسى به اصل مطلب در اينترنت را دارند در عين اينكه سرعت انتشار مطالب در اينترنت و كيفيت مطالب خارجى به هيچ وجه قابل مقايسه با مطالب داخلى نيست، بنابراين برخى از خوانندگان اين نشريات با اين سئوال مواجه مى شوند كه اصولاً فلسفه مراجعه به نشريات فارسى چيست.

• مشكلات بعد از تولد
از چند سال قبل كه رشته آى تى به نوعى جاى خود را در ميان روزنامه ها باز كرد، موضوع روزنامه نگاران آى تى و شكل فعاليت آنها مورد توجه قرار گرفته است. اين كه روزنامه نگارى آى تى نيازمند چه پيش نيازها و آگاهى هايى از عرصه هاى آى تى و روزنامه نگارى است، پرسشى است كه ذهن روزنامه نگاران اين عرصه را به خود مشغول كرده است. ايمان بيك در مورد نيازمندى هاى يك روزنامه نگار آى تى مى گويد: هر روزنامه نگار اين عرصه طبيعتاً بايد آى سى تى را به خوبى دريابد و درك كند. آى سى تى روى ساختارهاى سياسى يك جامعه به شدت اثرگذار است.

بنابراين برقرارى موازنه دانش آى سى تى و سياست مى تواند مورد علاقه و پيگيرى يك آى تى نويس واقع شود. به همين صورت اقتصاد يا فرآيند هاى اجتماعى، فرهنگى و غيره. بيك با اشاره به اين كه شرايط مطلوب در فضاى آى تى نويسى ايران شكل نگرفته مى گويد: بچه هاى اين حوزه يا خبرنگار بوده اند و بعد به حوزه آى سى تى وارد شده اند كه طبعاً نيازمند مطالعه و كسب دانش آى سى تى هستند و يا از حوزه آى سى تى به روزنامه ها آمده اند كه بايد با تجربه بيشتر و كسب دانش روزنامه نگارى و ارتباطات، راهكار هاى بهينه انتقال دانسته ها و اخبار را به مخاطب بياموزند.

به اعتقاد وى يك مشكل عمده نيز فقدان جايگاه مشخص براى حوز ه هاى تخصصى در سيستم هاى آموزشى روزنامه نگارى ماست. در جايى كه روزنامه نگار ورزشى، اقتصادى يا سينمايى تربيت نمى شوند، نمى توان انتظار گشايشى در رشته آى تى نويسى داشت اما ناديده گرفتن آى تى نويسى در جشنواره مطبوعات به نظر من خيلى بى انصافى است. در دو سه سال گذشته در آستانه جشنواره همواره اين مسئله را ياد آور شده ايم اما تا كنون اثر نبخشيده است.

بدرالسادات مفيدى عضو هيات مديره انجمن صنفى روزنامه نگاران ضمن تائيد اين موضوع كه جاى آى تى نويسى در رشته هاى رقابتى جشنواره مطبوعات خالى است مى گويد: آى تى نويسان مى توانند امسال آثار خود را براى بخش علمى ارسال كنند و از سال آينده تلاش مى كنيم رشته ويژه اى را براى اين دسته از مطالب در نظر بگيريم.

به هر حال با همه مشكلاتى كه در عرصه روزنامه نگارى آى تى وجود دارد به نظر مى رسد همپاى تكنولوژى كامپيوتر و اينترنت اين رشته نيز در حال رشد و طى كردن مراحل تكامل خود است و براى رسيدن به اين مرحله تكاملى نياز به توجه بيشترى از سوى متوليان اين عرصه احساس مى شود.

[ لينک اصلي]