فيلترينگ و ضد فيلترينگ آمريکايي در مقابل هم: جنگ بي فاتح، مينو مومني، شرق

۶ تا ۷ ميليارد تومان هزينه اى است كه ما براى فيلترينگ پرداخت كرده ايم تا خانواده ها با خيال راحت بگذارند فرزندانشان از اينترنت استفاده كنند البته بعضى ها اين فيلترينگ را دور مى زنند.

اين سخنان رضا رشيدى مدير عامل شركت ديتا مخابرات، مسئول فنى فيلتر گذارى سايت هاست كه هفته گذشته در جمع خبرنگاران عنوان شد. اين براى نخستين بار است كه يك مقام مخابرات از هزينه ميلياردى خريد فيلترينگ و نصب آن سخن به ميان مى آورد و نخستين بارى است كه در يك جلسه رسمى و مطبوعاتى از ناكار آمدى فيلترينگ خريدارى شده سخن به ميان مى آيد. يك سال قبل هنگامى كه مسئولين وقت ديتا از خريد يك سيستم فيلترينگ قوى و كار آمد سخن مى گفتند برخى از كارشناسان صرف چنين هزينه اى را با توجه به راه هاى گسترده اى كه در اينترنت براى دور زدن فيلترينگ وجود دارد بى فايده تصور مى كردند. حتى برخى از نهادها مثل صداوسيما خواستار صرف اين هزينه روى يك فيلترينگ ساخت داخل شده بودند به طورى كه معاون فنى اين سازمان در يك مصاحبه تلويزيونى در برنامه صبح به خير ايران ضمن انتقاد به خريد سيستم فيلترينگ از كشور آمريكا گفته بود كه متخصصان ما در سازمان مى توانند فيلترينگى بسيار قوى و متناسب با شرايط كشور توليد كنند و بهتر بود اين هزينه سنگين در داخل كشور به كار گرفته مى شد. از طرف ديگر در همان زمان شركت هاى خدمات دهنده اينترنت ISPها كه همواره طى اين سال ها در خط مقدم برخورد دولت و حكومت قرار داشتند نيز خاطرنشان كرده بودند به رغم استفاده از فيلترينگ پيشرفته، سايت هاى ممنوعه با تمهيداتى چند قابل بازيابى است. در همين رابطه چند هفته قبل نيز رئيس هيات مديره انجمن ISPها در همايش بررسى پلمب شركت هاى اينترنتى كه در فرهنگسراى انديشه برگزار شده بود خاطرنشان كرد كه در جمع مسئولان قضايى و مخابراتى گفته است، حاضرم در مقابل چشمان همه در مدت كوتاهى فيلترينگ فعلى شركت مخابرات را بدون استفاده از نرم افزارهاى خاصى دور بزنم. او سخنان خود را در جمع كسانى عنوان كرده بود كه طى برخوردى ضربتى شركت هاى خود را به خاطر نداشتن فيلتر روى اينترنت پلمب شده ديده بودند.

• فيلتر اهرمى براى مخالفان

موضوع فيلترگذارى روى اينترنت از سال ها قبل دغدغه اصلى مقامات مخابراتى كشور بوده است. سال گذشته پيش از آن كه مسعود داورى نژاد معاون وقت مخابراتى وزير، از خريد فيلترينگ آمريكايى خبر دهد شركت مخابرات از سيستم فيلترينگى بهر ه مى برد كه به اذعان همگان به راحتى قابل عبور بود حتى كار به مرحله اى رسيده بود كه برخى از كارشناسان اعتقاد داشتند فيلترهايى كه برخى از شركت هاى ISP به كار مى برند از فيلترينگ مخابرات به مراتب كار آمدتر است . در همين حال گفته مى شد مقامات مخابراتى براى دريافت راه هاى مقابله با سايت هاى ممنوعه سفرهاى متعددى به برخى از كشورهاى سختگير در زمينه اينترنت مثل چين داشتند و تا اندازه اى به آموختن روش هاى آنان در موقعيت هاى مشابه پرداختند. يك كارشناس اينترنت در اين باره مى گويد: نمى توان صرفاً افراد در اين عرصه را به دو گروه موافقان و مخالفان فيلترگذارى تقسيم كرد چرا كه اگر به خاطر بياوريم در زمانى نه چندان دور گروهى اساساً مخالف اينترنت بودند و استفاده از آن را با گناهان كبيره يكسان مى دانستند و به مرور با جا افتادن اين شبكه در بين مردم برخى افراد به فكر سالم سازى آن افتادند و اعتقاد داشتند مى توان با حذف محتواى نامناسب از ديگر اطلاعات و امكانات اينترنت بهره گرفت.

فيلترينگ حتى به عنوان اهرمى براى قانع كردن مخالفان اينترنت به كار گرفته مى شد اما به مرور با تغيير نگرش محدوديت از سايت هاى خلاف اخلاق به سايت هاى خبرى سياسى طرفداران فيلترينگ در موضع دفاعى قرار گرفتند.

• فيلتر و ليست ممنوعه

يك ماه قبل بيش از ۵۰ شركت خدمات دهنده به خاطر نداشتن فيلتر توسط ماموران دادستانى پلمب شدند. ماموران و كارشناسان هنگام مراجعه به اين شركت ها ليستى به همراه داشتند و در صورتى كه از طريق كامپيوتر هاى شركت و خط اينترنت آن، يكى از اين آدرس هاى موجود در ليست نمايش داده مى شد و به اصطلاح فيلتر نشده بود حكم پلمب آن شركت به اجرا در مى آمد. دادستان تهران بعدها در يك مصاحبه خاطرنشان كرد با پلمب اين تعداد ISP بيش از ۴۰ درصد دسترسى افراد به سايت هاى خلاف و فسادانگيز كاهش پيدا كرده است. در مقابل يكى از صاحبان ISP هاى پلمب شده نيز گفته بود اين توهين بزرگى به شركت هاى خدمات دهنده اينترنت است كه بستن اين تعداد شركت باعث كاهش فساد در جامعه عنوان شده است. در آن زمان مبناى برخورد با شركت هاى اينترنتى نداشتن فيلترينگ عنوان شد اما بسيارى از شركت هاى اينترنتى به اين موضوع اشاره كردند كه هيچ گاه ليستى از طرف مخابرات براى فيلتر كردن سايت هاى اينترنتى در اختيار آنان قرار نگرفته بود. شركت مخابرات البته دو هفته قبل و پس از پايان گرفتن موضوع پلمب ISPها اعلام كرد كه ليست را در اختيار اين شركت ها نيز قرار داده است. يكى ازمديران شركت هاى پلمب شده نيز گفت، كه اين ليست اخيراً به سرعت با انتقادى كه نسبت به مخابرات در اين زمينه صورت گرفته تهيه شده است.

به هر حال موضوع تا اندازه اى پيش رفت كه سلجوقى معاون شوراى عالى اطلاع رسانى نيز طى يك مصاحبه خاطرنشان كرد: بر طبق مصوبات شوراى عالى انقلاب فرهنگى، هرگونه برخورد با موسسات متخلف ISP، كافى نت، تامين كنندگان ارتباط بين الملل اينترنت، مستلزم ابلاغ مقدماتى مصاديق لازم براى فيلتر بوده است. به عقيده صاحبان ISPها فيلترينگ تا قبل از اين توسط شركت هاى ICP (خدمات دهندگان پرظرفيت) و خود مخابرات انجام مى گرفت و شركت هاى ISP صرفاً پهناى باند خود را از اين دو طريق تامين مى كردند.

رضا رشيدى مدير عامل شركت ديتا در مصاحبه دو هفته قبل خود خاطرنشان كرده بود كه اخيراً ليست سايت هاى ممنوعه براى شركت هاى اينترتى ارسال شده كه البته زمان ارسال اين ليست بعد از پلمب اين شركت ها صورت گرفته است اما به عقيده رشيدى مشكل اصلى آن جا بوده است كه اين شركت ها فيلترينگ را دور زده و سپس آن را با عناوينى چون اينترنت بدون پراكسى در اختيار كاربران قرار مى دادند. هر چند ظاهراً برخورد با شركت هاى اينترنتى صرفاً به دليل فيلترينگ متوقف شده، اما رشيدى تاكيد كرده است كه با شركت هاى خدمات دهنده تلفن اينترنتى غيرمجاز دوباره برخورد خواهد شد كه اغلب آنها به ارائه اينترنت نيز مى پردازند. البته خود وى تاكيد مى كند مخابرات در جريان پلمب ISPها صرفاً به موضوع تلفن اينترنتى و منافع اقتصادى اين شركت توجه داشته و فيلترينگ در حوزه مسئوليت مدعى العموم بوده است. اما برخى منتقدان و ISP داران اعتقاد دارند مخابرات در جريان پلمب اخير، فيلترينگ را بهانه برخورد با شركت هاى ارائه دهنده خدمات تلفن اينترنتى قرار داده است.

محمد صادق جديدى مدير عامل شركت ايده نگار كه در جريان پلمب اخير، شركت وى نيز پلمب و به دادگاه معرفى شده است مى گويد، فيلترينگ عملاً به وسيله اى تبديل شده كه مخابرات براى فشار آوردن برISPها از آن استفاده كند و به نظر مى رسد اين نكته كه خود بخش خصوصى از طريق انجمن درخواست جدى گرفته شدن بحث فيلترينگ را مطرح كرده است ، فراموش شده است. به گفته جديدى مخابرات تا چند ماه قبل، هيچ فيلترى روى سايت هاى خود نداشت، لذا متوليان IT در كشور بايد به بحث فيلترينگ به عنوان يك كار كارشناسى رسيدگى كنند.

وى در ادامه مى افزايد، مخابرات به رغم آن كه مى تواند اين قضيه را بر عهده بگيرد، از اين بحث شانه خالى مى كند، اما بايد پاسخگو باشد كه چرا نتوانسته تا امروز بحث فيلترينگ در كشور را به عنوان يك موضوع يكپارچه، به شكل متمركز انجام دهد . آيا اين بدين خاطر نيست كه مى خواهد هميشه از اين مقوله به عنوان اهرم فشار عليه بخش خصوصى استفاده كند تا هر زمان كه خواست آنها را به خاطر مسئله اقتصادى، زير فشار قرار دهد. جديدى در عين حال به نقش قانونى شوراى عالى اطلاع رسانى در اين زمينه تكيه كرده و با اشاره به آئين نامه واحدهاى ارائه دهنده خدمات اطلاع رسانى و اينترنت -رسا - مى گويد، در بند ب اين آئين نامه ذكر شده كه امكان و اعمال برقرارى پالايه يا فيلتر در شبكه رسا بايد فراهم و ضوابط و مصاديق موارد فيلتر بايد توسط شوراى عالى اطلاع رسانى تصويب شود. همچنين بر اساس اين آئين نامه مسئوليت نظارت بر حسن اجراى اين آئين نامه بر عهده وزارت پست و تلگراف خواهد بود به طورى كه به صورت دوره اى و موردى، گزارش نظارت بر اجراى اين آئين نامه را به كميسيون راهبردى اعلام نمايد و در صورت تخطى از موارد مندرج در اين مصوبه، مجازات هاى اعمال شده شامل تذكر، قطع موقت مجوز، اخذ پروانه و طرح در دادگاه ها و محاكم قانونى بر اساس قوانين و ضوابط ذيربط بر عهده كميسيون راهبردى است كه بر اساس گزارش نظارتى وزارت پست بررسى و اعلام نظر مى كند.

وى همچنين يادآور شد، در راستاى اين جريان نقش كميسيون راهبردى مدنظر قرار گرفته نشده و با استناد به آن بند عمل نشده است در حالى كه بايد كميسيون راهبردى تشخيص مى داد كه چه برخوردى بايد با ISPها صورت بگيرد. با وجود چنين اظهار نظرهايى، گسترش اينترنت و فضاى اطلاع رسانى در كشور تا اندازه اى اجازه اظهار نظر به برخى مخالفان اينترنت را نيز داده است. اگر تا چندى قبل برخى فيلترينگ را جزء لاينفك اينترنت مى دانستند و جرات مخالفت با آن را نداشتند امروز برخى آن را كاملاً بى فايده مى دانند تا آن جا كه اياز عيسى زاده عضو هيات علمى دانشگاه تبريز در همايش ملى مديريت فناورى اطلاعات در دانشگاه اصفهان گفته است، اعمال فيلترينگ بر روى سايت هاى اينترنتى از هر نوع و به هر عنوان كه باشد امرى كاملاً مردود است و هيچ فيلترى نمى تواند خوب و نتيجه بخش باشد.

به عقيده وى مشكل خوب نبودن سايت هاى اينترنتى را بايد از كانال هاى ديگر مانند تربيت و آموزش رفع كنيم. وى با اشاره به اين كه در حال حاضر به دليل اعمال فيلترينگ شركت مخابرات، دسترسى به بسيارى از سايت هاى علمى نيز غيرممكن شده است مى افزايد، متوليان امر فيلترينگ در نهايت به اين نتيجه مى رسند كه فيلترينگ روش مناسبى نبوده و راه حل را بايد در جا هاى ديگر پيدا كرد. عباس خسروبيگى يكى از كارشناسان مسائل فناورى اطلاعات و كارشناس خدمات رايانه شركت گاز استان مركزى نيز معتقد است، فيلترينگ اطلاعات در اينترنت امكان پذير نيست. اگر در ايران قصد استفاده از اينترنت به عنوان اطلاعات را داشته باشيم اعمال فيلترينگ در اين حد وسيع و غيركارشناسانه در آينده اى نزديك باعث ايجاد مشكلات فراوانى خواهد شد. در همين حال دكتر ناصر بزرگمهر استاد ارتباطات دانشگاه تهران نيز معتقد است، شرايطى در آينده حاكم خواهد شد كه تبادل اطلاعات و ارتباطات، بسيار ساده تر، سريع تر و ارزان تر در دسترس همه افراد قرار مى گيرد در نتيجه در يك محدوديت زمانى كه موضوعى مانند فيلترينگ در جامعه اعمال مى شود در آينده جواب نمى دهد ومحدوديت در دسترسى به اينترنت يا همان فيلترينگ به طور طبيعى مفهوم سانسور را با خود به همراه مى آورد و بنابراين وجود اين مسائل در كشور ما نشان از بى توجهى مسئولان به پيشرفت تكنولوژى در جهان آينده است، چرا كه آزادى هاى موجود در رسانه ها در سال هاى آينده را با هيچ گونه تكنولوژى نمى توان دچار محدوديت كرد.

وى مى افزايد، به جاى آن كه در جامعه موانعى را براى دسترسى به شبكه هاى اينترنتى ايجاد كنيم بهتر است در مقابل هجوم منابع بيگانه كه از آن طرف مرزها ارسال مى شود جامعه را واكسينه كرد تا مقاومت در تاثيرپذيرى افراد به وجود آيد، بنابراين استفاده از ابزارى مانند فيلترينگ يا قوانين محدوديت خبرى در كوتاه مدت پاسخ مى دهد و در درازمدت هيچ تاثيرى نخواهد داشت. موضوع فيلترينگ حتى تا معاون حقوقى رئيس جمهور نيز رسيده است. او هفته گذشته در سايت شخصى خود با بيان اين كه خدا كند جلوى موج جديد فيلترينگ گرفته شود نوشت، مسئله تعطيلى جديد بعضى از سايت ها نگران كننده است. دو سه روزى است كه در مذاكره با وزير فناورى اطلاعات و ارتباطات و ساير

دست اندركاران دنبال اين هستيم كه بفهميم چرا؟ وزير ارتباطات مى گويد من مقصر نيستم. كى بود كى بود بدى راه افتاده است، خدا كند كه بشود جلوى اين موج جديد فيلترينگ سد شود. جواد لاريجانى هم از قوه قضائيه زنگ زده بود كه او هم در آن قوه دارد تلاش مى كند كه فيلترينگ قانونمند شود.

• فيلتر و ضدفيلتر

درست كمى بعد از آن كه فيلترينگ جديد مخابرات تعدادى از سايت هاى خبرى را مسدود كرد نرم افزارها و سايت هاى ضدفيلتر در اينترنت شيوع پيدا كرد و گفته مى شود بسيارى از سايت هاى عبور از فيلترينگ با هزينه و سفارش يكى از راديو هاى خارجى ايجاد شده است هر چند مخابرات بلافاصله سايت هاى عبور از پراكسى و فيلتر را مسدود مى كند اما در مقابل نيز بلافاصله سايت هاى ديگرى نيز چنين كارى را انجام مى دهند و تا زمانى كه مخابرات آنها را شناسايى كند در دسترس بسيارى از كاربران قرار گرفته است. استفاده از برخى نرم افزارها و يا تغيير در IP نيز راه هاى متداول ديگرى است كه براى عبور از فيلترينگ ۷ ميلياردى مخابرات به كار گرفته مى شود و بالاخره اين كه در اين ميان هنوز نه مخابرات و نه سايت هاى ضدفيلتر را نمى توان پيروز اين عرصه دانست هر چند به گفته يك كارشناس در شرايطى كه تمام دنيا مشغول پيشرفت و پيدا كردن راه هاى كوتاه تر براى رسيدن به توسعه است در اين جا جنگ و صرف انرژى و هزينه بر سر فيلترينگ بيهوده ادامه دارد.